Pojašnjavanje ispravne akide 1. dio
Jedno od najvažnijih sredstava u ispravljanju akidetskih grešaka jeste i pojašnjavanje ispravne akide na način kako su to zacrtali i odredili naši ispravni prethodnici. To se može postići na sljedeći način:
- da se pojasne vrste tevhida kod ispravnih prethodnika,
- da se pojasne izvori iz kojih su oni crpili vjerovanje,
- da se pojasni njihov način dokazivanja i argumentiranja.
Jer, ukoliko je vjerovanje roba ispravno, biće mu ispravni i ibadeti koje čini.
- Vrste tevhida
Najbolji put za podučavanje ispravne akide jeste da se pojasne tri vrste tevhida koje su poznate kod prvih generacija i kod učenjaka ehli-sunneta, tj. tevhid-rububijjet, tevhid-uluhijjet (ibadet) i tevhidul-esmai ve sifat, iz razloga što grupacije (sekte) koje djeluju u Bosni ne prave razliku između tevhid-ibadeta i tevhid-rububijjeta, što je dovelo do pojave akidetskih devijacija.
Također, pojavile su se greške i u tevhid-rububijjetu i tevhidu esmai ve sifat, koje su rezultirale greške u tevhidu ibadeta, kao npr. što se dešava da neko prođe pored turbeta i udijeli sadaku kako mu se na putu ne bi desilo kakvo zlo, ili da neko stane pored turbeta, moleći mu se i smatrajući da ono može koristiti ili štetiti.
Zatim, i komunisti su ostavili veliki trag pozivajući ljude u negiranje Boga kao Tvorca, tako da su se pojavili oni koji negiraju, ili oni koji sumnjaju u postojanje Boga i sl.
Treba napomenuti da je tevhid ibadeta najvažniji od ove tri vrste tevhida i najviše je potreban ljudima, imajući u vidu da je zbog njega čovjek i stvoren i da su zbog njega slati poslanici i objavljivane knjige. Isto tako, najviše devijacija i grešaka javilo se upravo u ovoj vrsti tevhida.
Nažalost, ulema maturidija i sufija ne daje pažnju ispravnom vjerovanju i njegovom pojašnjavanju.
Oni su uveli neke druge vrste tevhida koje ne daju potpuno shvatanje akide niti potrebno znanje. Također, ne pridaju dovoljno pažnje ni tevhid-ibadetu, koji je bio cilj svih poslanica i poslanika.
Tevhid kod sufija dijeli se na tri vrste:
- tevhīd običnih ljudi (tevhīdul-‘amme),
- tevhīd elite (tevhīdul-hāssa),
- tevhīd ekstra elite (tevhīdu hāssatil-hāssa).
O tevhidu kod sufija, imam Herevi veli: „Tevhid ima tri kategorije: prva: tevhīd običnih ljudi (tevhīdul-‘amme), tj. tevhīd koji se zasniva na razumskim dokazima (ševahid), druga: tevhīd elite (tevhīdul-hāssa), tj. tevhīd koji se zasniva na nepobitnim istinama (hakaik) i treća: tevhīd ekstra elite (tevhīdu hāssatil-hāssa), tj. tevhīd koji je uspostavljen na načelima vjekovitog (kidem).“[1]
Oni nemaju nikakva dokaza niti u Kur’anu, a niti u Sunnetu za ovakvu podjelu, nego je ona samo zasnovana na mišljenjima, strastima i prohtjevima.
Drugu i treću vrstu tevhida kod sufija dostigli su samo šejhovi, dok je prva vrsta za muride, zato kod sufija postoje različiti stepeni i kod murida i kod šejhova, i murid ne može postati šejh sve dok ne prođe sve stepene hijerarhije.
Također kod maturidija postoje tri kategorije tevhida:
- Jedinstvo u Biću,
- Jedinstvo u atributima,
- Jedinstvo u djelima.
Cijela suština tevhida, po mišljenju Ebu Mensura el-Maturidija, sadržana je u sljedećem: On, Uzvišeni, jedinstven je u Svome Biću i nedjeljiv je, jedinstven je u Svojim atributima i niko Mu nije sličan i jedinstven je u svojim djelima, jer nema sudruga u stvaranju.[2]
Prva i treća kategorija (Jedinstvo u Biću i Jedinstvo u djelima), je ustvari tevhid-rububijjet, dok je druga kategorija (jedinstvo u atributima), tevhid esma ve sifat, što znači da u podjeli tevhida kod maturidija tevhidu-uluhijjet ne postoji.
Oni smatraju da je tevhidu-uluhijjet sastavni dio tevhidu-rububijjeta, te da je to jedno te isto.
Dakle, sufije i maturidije nisu izdvojili tevhid ibadeta (robovanja samo Allahu) kao posebnu kategoriju i upravo zbog toga pojavile su se razne devijacije u vjerovanju i praksi kod muslimana Bosne, a najviše u tevhidu ibadeta.
Iz tog razloga, obaveza je pojasniti tevhid i njegove vrste shodno tekstovima Kur’ana i Sunneta i onako kako su to činile prve generacije.
Dakle, tevhid se dijeli na tri kategorije:
- Tevhidur-rububijjet (Allahova jednoća u stvaranju i upravljanju)
- Tevhidul-uluhijjet (Allahova jednoća u božanstvenosti i zasluge obožavanja)
- Tevhidul-esmai ve sifat (Allahova jednoća u atributima)
Sura Fatiha, koja je srž Kur’ana i najbolja sura u Kur’anu, veoma jasno ukazuje na postojanje ove tri vrste tevhida.
Uzvišeni veli:
Tebe, Allaha, Gospodara svjetova, hvalimo, Milostivog, Samilosnog, Vladara Dana sudnjeg, Tebe obožavamo i od Tebe pomoć tražimo![3]
Na tevhid rububijjeta ukazuje ajet: Tebe, Allaha, Gospodara svjetova, i ajet: Vladara Dana sudnjeg. Na tevhid uluhijjeta ukazuje ajet: Tebe obožavamo i od Tebe pomoć tražimo. A na tevhidul-esmai ve sifat ukazuje ajet: Milostivog, Samilosnog.
Mnogobrojni su kur’anski dokazi koji ukazuju na ovakvu podjelu tevhida.
Tevhid rububijjeta ukazuje na Allahovu jednoću u Njegovim postupcima i djelima, a ona su mnogobrojna, poput: stvaranja, opskrbljivanja, oživljavanja, umrtljivanja, upravljanja, vladanja, nanošenja koristi i štete, liječenja, odazivanja na molbe, i drugih djela koja su ovog karaktera.
Samo je Allah taj koji ova djela u potpunosti i savršeno čini. Dakle, tevhid rububijjeta je smatranje da samo Allah može da čini ova djela.[4]
Po pitanju ove vrste tevhida, islamske grupacije i sekte imaju stav kao i prve generacije muslimana.
Tevhid uluhijjeta ili ibadeta predstavlja obožavanje Allaha, tj. izdvajanje samo Njega u djelima koja su vid ibadeta i približavanja Njemu, bilo da su ibadeti srcem, riječima ili djelima.
Upravo zbog toga, iskrenost je jedan od uslova da djelo bude primljeno kod Uzvišenog Allaha.
Ovo je vrsta tevhida gdje se islamske sekte u najvećoj mjeri razlikuju od prvih i ispravnih generacija muslimana.[5]
Tevhid esmai ve sifat označava vjerovanje da samo Allah posjeduje lijepa imena i savršena svojstva u kojima Mu niko nije sličan. Ovo podrazumijeva vjerovanje u sve ono čime je Allah sam Sebe opisao i čime Ga je opisao Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, bez zalaženja u kakvoću, poređenja, izvitoperivanja ili negiranja.
Ovakav stav su zastupali učenjaci prvih generacija, a samim tim ovo je i stav ehli-sunneta.[6]
Govoreći o vjerovanju i potvrđivanju Allahovog atributa uzdizanja na Arš (el-istiva), Ibn Kudame veli: „Ovakva i njemu slična svojstva učenjaci prvih generacija prenose i prihvataju i složili su se da tako treba postupati, a ni u kojem slučaju odbijati, niti neosnovano alegorički tumačiti, niti porediti sa nečim i poistovjećivati.“[7]
Dakle, ove tri vrste tevhida bile su poznate kod učenjaka prvih generacija, i u tome ih slijedi ehli-sunnet vel džemat za razliku od islamskih sekti.
Imajući u vidu da je tevhid od imana, nalazimo u definiciji imana kod prvih generacija ono što ukazuje na ove tri vrste ili kategorije tevhida. Iman kod prvih generacija označavao je riječi i djela. Postoje djela tjelesnih organa i djela srca, kao i riječi jezika i riječi srca.
Riječi srca obuhvataju potvrdu (tasdik) i vjerovanje u sve ono o čemu nas je Uzvišeni obavijestio, a to je tevhid-rububijjet i tevhid esmai ve sifat.
Riječi jezika, u šta se ubraja i Kelimei-šehadet, zikr i dr, a to je tevhid-uluhijjet.
Djelo srca, kao što je ljubav, strah, nada i dr, a to je tevhid-uluhijjet.
Djelo tjelesnih organa, poput namaza, zekata i dr, a to je tevhid-uluhijjet.
Dakle, vrste tevhida mogu se uzeti i iz definicije imana, na način kao što je to rečeno.
Prilikom pojašnjavanja ove tri vrste tevhida, posebnu pažnju treba usmjeriti ka tevhid-ibadetu, jer je većina devijacija i grešaka kod muslimana Bosne upravo vezana za ovu vrstu.
Ono što ukazuje na važnost tevhid-ibadeta su i riječi Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem, koje je uputio Muazu, kada ga je poslao u Jemen: „Neka prvo u šta ćeš ih pozvati bude vjerovanje u Allaha.“[8] Ovdje se jasno spominje izraz koji ukazuje na tevhid.
Zatim Buhari bilježi hadis gdje stoji: „Neka prvo u šta ćeš ih pozvati bude ibadet Allahu.“[9]
U drugoj verziji stoji: „Pozovi ih u svjedočenje la ilahe illellah, muhammedun resulullah.“[10]
Ove verzije ukazuju da se pod tevhidom misli na tevhidu-ibadet, a on je potvrda Kelimei-šehadeta, što ukazuje na njegovu bitnost.
Dakle, tevhid, tj. tevhid ibadeta je prva obaveza svakog šerijatskog obveznika, po stavu ehli-sunneta, i upravo zbog toga posebna je obaveza ljudima pojasniti ovu vrstu tevhida.
S obzirom da je tevhid ibadeta (vjerovanje da samo Allah zaslužuje da Mu se ibadet čini), najbitnija vrsta tevhida, potrebno je naglasiti da se taj tevhid neće ostvariti niti će ibadet kod Allaha biti primljen osim ako se ispune dva uslova:
- iskrenost
- slijeđenje (pokornost)
Ibn Kesir veli: „Dva su uslova za prihvatanje učinjenih djela: potpuna iskrenost prema Allahu, i usklađenost sa šerijatom Allahovog Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem, tj. sa njegovom praksom.“[11]
Ibn Tejmijje veli: „Islam je izgrađen na dva temelja, prvo: obožavanju samo Uzvišenog Allaha, koji nema sudruga, i drugo: obožavanju Allaha na način kakav je propisan od strane Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem.
Ova dva principa su srž i suština kelimei-šehadeta la ilahe illellah muhammedun resulullah.“[12]
Ibnul-Kajjim kaže: „Rob neće na ispravan način primijeniti u svojoj praksi riječi: Samo Tebe obožavamo, sve dok to ne bude zasnovano na dva principa:
Prvi: Iskrenost prema Uzvišenom Allahu,
Drugi: Slijeđenje Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem.“[13]
Ibn Ebil-Izz el-Hanefi veli: „Ovo su dvije vrste tevhida (ispoljavanja jednoće), a čovjek se neće spasiti od Allahove kazne osim putem njih: ispovijedanje jednoće Allahu, azze ve dželle, i slijeđenje jedino Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem.“[14]
Ako pogledamo u stanje muslimana Bosne i njihov način obavljanja ibadeta, primijetićemo da većina tih ibadeta nije zadovoljila drugi uslov ispravnosti ibadeta, i da nije u skladu sa praksom Poslanika, i zbog toga ta djela neće biti primljena, jer Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, veli: „Ko uradi neko djelo koje nije u skladu sa propisanim, ono mu neće biti primljeno.“[15]
Cilj pisanja prethodnih knjiga upravo je bio iz razloga da se napravi razlika između ispravnih i neispravnih ibadeta kod muslimana Bosne i Hercegovine.
[1] Menazilus-sairin, str. 135.
[2] Pogledati: Ebu Mensur Maturidi, Et-Tevhid, str. 23, 119, 121.
[3] El-Fatiha, 2-5.
[4] Pogledati: Tejsirul-azizil-hamid, str. 22-24; El-Kavlus-sedid šerhu Kitabit-tevhid, str. 42.
[5] Pogledati: Fethul-medžid, 1/13; Tejsirul-azizil-hamid, str. 25; El-Kavlus-sedid šerhu Kitabit-tevhid, str. 43.
[6] Pogledati: Tejsirul-azizil-hamid, str. 24; El-Kavlus-sedid šerhu Kitabit-tevhid, str. 40.
[7] Tejsiru lum’atil-‘itikad, str. 143.
[8] Bilježe ga Buhari, br. 7372, str. 1359, i Muslim, br. 31, str. 38.
[9] Bilježi ga Muslim, br. 31, str. 38.
[10] Bilježi ga Muslim, br. 29, str. 38.
[11] Tefsirul-Kur’anil-azim, 5/205.
[12] Ka’ide dželile fit-tevessuli vel-vesile, str. 238. Pogledati: Medžmu’ul-fetava, 1/333.
[13] Medaridžus-salikin, 1/174.
[14] Šerhul-akidet-tahavijje, 1/228.
[15] Bilježe ga Buhari, br. 2142, str. 373, i Muslim, br. 18, str. 762.
